Hukuk sistemimizde, hak ehliyetine sahip olan ve bu ehliyet sayesinde borç altına girebilen varlıklar “kişi” olarak tanımlanır. Bu kişiler, gerçek kişiler (insanlar) olabileceği gibi, kanunlar tarafından tanınan ve belirli amaçlar doğrultusunda bir araya gelmiş kişi veya mal toplulukları olan tüzel kişiler de olabilir. Tüzel kişilik, soyut bir kavram olmakla birlikte, hukuki işlemlerde gerçek kişiler gibi hareket edebilir, malvarlığı edinebilir, sözleşme imzalayabilir, dava açabilir ve davalı olabilir. Bu yazımızda, tüzel kişilik kavramını, türlerini, tüzel kişiliğin hukuki ve ticari hayattaki önemini inceleyeceğiz.
Tüzel Kişiliğin Tanımı ve Unsurları
Tüzel kişilik, belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelmiş kişi veya mal topluluklarının, kanun tarafından tanınarak bağımsız bir varlık olarak kabul edilmesiyle oluşur. Tüzel kişiliğin temel unsurları şunlardır:
- Amaca Yönelik Olma: Tüzel kişiler, belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere kurulurlar. Bu amaç, ticari, sosyal, kültürel, bilimsel veya benzeri nitelikte olabilir. Örneğin, bir anonim şirket kâr elde etme amacını güderken, bir dernek üyelerinin ortak menfaatlerini koruma amacını taşıyabilir.
- Örgütlenme: Tüzel kişiler, amaçlarını gerçekleştirmek için belirli bir organizasyon yapısına sahip olmalıdır. Bu yapı, tüzel kişinin türüne göre değişebilir. Örneğin, bir şirkette yönetim kurulu, genel kurul gibi organlar bulunurken, bir vakıfta mütevelli heyeti bulunabilir.
- Bağımsız Varlık: Tüzel kişiler, kurucularından veya üyelerinden bağımsız bir varlığa sahiptir. Bu bağımsızlık, tüzel kişinin kendi malvarlığına sahip olmasını, kendi adına borçlanabilmesini ve kendi adına dava açabilmesini veya davalı olabilmesini sağlar.
- Hukuki Ehliyet: Tüzel kişiler, kanunlar tarafından tanınan hak ehliyetine sahiptirler. Bu ehliyet sayesinde, hukuki işlemlerde taraf olabilir, sözleşme imzalayabilir, malvarlığı edinebilir ve borç altına girebilirler.
Tüzel Kişilik Türleri
Türk hukukunda, tüzel kişiler özel hukuk tüzel kişileri ve kamu hukuku tüzel kişileri olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır.
1. Özel Hukuk Tüzel Kişileri:
Özel hukuk tüzel kişileri, özel hukuk hükümlerine tabi olan ve kişilerin kendi iradeleriyle kurdukları tüzel kişilerdir. En yaygın özel hukuk tüzel kişileri şunlardır:
- Şirketler: Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen anonim şirket, limited şirket, komandit şirket ve kolektif şirket gibi ticari şirketler, kâr elde etme amacıyla kurulan tüzel kişilerdir.
- Dernekler: Medeni Kanun’da düzenlenen dernekler, belirli bir amacı gerçekleştirmek üzere bir araya gelmiş kişilerin oluşturduğu tüzel kişilerdir. Dernekler, kâr amacı gütmezler ve genellikle üyelerinin ortak menfaatlerini koruma veya sosyal, kültürel, sportif gibi faaliyetler yürütme amacıyla kurulurlar.
- Vakıflar: Medeni Kanun’da düzenlenen vakıflar, belirli bir malvarlığını belirli bir amaca tahsis ederek kurulan tüzel kişilerdir. Vakıflar da kâr amacı gütmezler ve genellikle eğitim, sağlık, sosyal yardım gibi alanlarda faaliyet gösterirler.
- Kooperatifler: Kooperatifler, ortak ekonomik menfaatleri ve özellikle geçimlerini sağlamak amacıyla kurulan tüzel kişilerdir.
2. Kamu Hukuku Tüzel Kişileri:
Kamu hukuku tüzel kişileri, kamu hizmetlerini yürütmekle görevli olan ve kamu hukuku hükümlerine tabi olan tüzel kişilerdir. En yaygın kamu hukuku tüzel kişileri şunlardır:
- Devlet: Türkiye Cumhuriyeti Devleti, en temel kamu hukuku tüzel kişisidir.
- İl Özel İdareleri: İllerde yerel yönetim hizmetlerini yürütmekle görevli olan tüzel kişilerdir.
- Belediyeler: İl ve ilçelerde yerel yönetim hizmetlerini yürütmekle görevli olan tüzel kişilerdir.
- Üniversiteler: Yükseköğretim hizmetlerini yürütmekle görevli olan tüzel kişilerdir.
- Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT): Devletin ekonomik faaliyetlerde bulunmak amacıyla kurduğu tüzel kişilerdir.
Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi
Tüzel kişilik, belirli nedenlerle sona erebilir. Bu nedenler, tüzel kişinin türüne göre değişebilir. Örneğin, bir şirketin iflas etmesi, bir derneğin feshedilmesi veya bir vakfın amacına ulaşması gibi durumlar tüzel kişiliğin sona ermesine neden olabilir. Tüzel kişiliğin sona ermesiyle birlikte, tüzel kişinin malvarlığı tasfiye edilir ve borçları ödendikten sonra kalan kısım, kanunda belirtilen usullere göre dağıtılır.
Tüzel Kişiliğin Sorumluluğu
Tüzel kişiler, kendi fiillerinden ve işlemlerinden dolayı sorumludur. Tüzel kişinin organları (örneğin, yönetim kurulu, müdürler) tarafından yapılan işlemler, tüzel kişiyi bağlar ve tüzel kişi bu işlemlerden dolayı sorumlu olur. Tüzel kişinin sorumluluğu, malvarlığı ile sınırlıdır. Yani, tüzel kişinin borçlarından dolayı kurucularının veya üyelerinin kişisel malvarlıklarına başvurulamaz. Ancak, bazı durumlarda, özellikle şirketlerde, yöneticilerin kusurlu davranışları nedeniyle kişisel sorumlulukları da söz konusu olabilir.
İstanbul, Türkiye’nin en büyük metropolü ve ekonomik merkezidir. Bu nedenle, İstanbul’da çok sayıda tüzel kişi faaliyet göstermektedir. Şirketler, dernekler, vakıflar ve diğer tüzel kişiler, İstanbul’un ekonomik, sosyal ve kültürel hayatında önemli bir rol oynamaktadır. İstanbul’da faaliyet gösteren tüzel kişiler, istihdam yaratmak, yatırım yapmak, sosyal sorumluluk projeleri yürütmek gibi çeşitli şekillerde topluma katkıda bulunmaktadırlar.
Tüzel kişilik, modern hukuk sistemlerinin temel unsurlarından biridir. Tüzel kişiler, ekonomik ve sosyal hayatın vazgeçilmez bir parçasıdır ve toplumun gelişmesine önemli katkılar sağlamaktadırlar.
