Vasi, Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenen ve kısıtlı bireylerin haklarını korumak, malvarlıklarını yönetmek ve kişisel bakımlarını sağlamakla görevli kişidir. Vesayet müessesesi, kendi başına hareket edemeyen veya haklarını koruyamayan kişilerin mağduriyetini önlemeyi amaçlar. Bu yazımızda, vasinin kim olduğu, nasıl atandığı, görevleri ve sorumlulukları gibi konulara detaylı bir şekilde değineceğiz.
Vasi Kimdir?
Vasi, mahkeme tarafından atanan ve kısıtlı bireyin (vesayet altındaki kişi) menfaatlerini korumakla yükümlü olan kişidir. Vesayet altına alınma sebepleri çeşitli olabilir. Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, savurganlık, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşam tarzı veya kendi isteğiyle kısıtlanma gibi durumlar vesayet gerektirebilir. Vasi, vesayet altındaki kişinin kişisel ve mali çıkarlarını gözetmekle yükümlüdür.
Vesayet Altına Alma Nedenleri ve Süreci
Türk Medeni Kanunu’nun 405. ve devamı maddelerinde vesayet altına alma nedenleri detaylı olarak belirtilmiştir. Bu nedenler şunlardır:
- Akıl Hastalığı veya Akıl Zayıflığı: Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı nedeniyle işlerini göremeyen veya korunması ve bakımı için kendisine sürekli yardım gereken ya da başkalarının güvenliğini tehlikeye sokan her ergin kısıtlanır (TMK m. 405).
- Savurganlık, Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşam Tarzı, Kötü Yönetim: Bu sebeplerden herhangi biriyle kendisini veya ailesini darlık veya yoksulluğa düşürme tehlikesi gösteren her ergin kısıtlanabilir (TMK m. 406).
- Özgürlüğü Bağlayıcı Ceza: Bir yıl veya daha uzun süreli özgürlüğü bağlayıcı bir cezaya mahkûm olan her ergin kısıtlanır. Cezayı yerine getirmekle görevli makam, böyle bir hükümlünün cezasının yerine getirilmeye başlandığını, kendisine vasi atanmak üzere yetkili vesayet makamına bildirmekle yükümlüdür (TMK m. 407).
- İstek Üzerine Kısıtlama: Yaşlılığı, engelliliği, deneyimsizliği veya ağır hastalığı sebebiyle işlerini gerektiği gibi yönetemediğini ispat eden her ergin kısıtlanmasını isteyebilir (TMK m. 408).
Vesayet altına alma kararı, Sulh Hukuk Mahkemesi tarafından verilir. Bu süreçte, kısıtlanması istenen kişinin dinlenmesi, sağlık raporlarının alınması ve diğer delillerin değerlendirilmesi önemlidir.
Vasi Tayini
Vasi, Sulh Hukuk Mahkemesi tarafından atanır. Mahkeme, öncelikle vesayet altına alınması istenen kişinin yerleşim yerindeki nüfus kayıtlarını inceler ve yakın akrabalarını belirler. Vasi atanırken, öncelikle vesayet altındaki kişinin eşi veya yakın akrabaları tercih edilir. Ancak, bu kişilerin vasilik görevini yerine getiremeyecek durumda olmaları veya menfaat çatışması bulunması halinde, mahkeme başka bir kişiyi vasi olarak atayabilir.
Türk Medeni Kanunu’nun 414. maddesi, vasi atanmasında önceliği belirtir: “Vesayet makamı, öncelikle eşi veya yakın hısımlarından birini, vasilik koşullarını taşıması kaydıyla bu göreve atar. Bu atamada yerleşim yerleri de göz önünde tutulur.”
Vasi olarak atanacak kişinin ehliyetli, güvenilir ve vesayet altındaki kişinin menfaatlerini koruyabilecek nitelikte olması gerekir. Vasi olarak atanamayacak kişiler ise Türk Medeni Kanunu’nun 418. maddesinde sayılmıştır.
Vasinin Görevleri
Vasinin görevleri oldukça kapsamlıdır ve vesayet altındaki kişinin menfaatlerini korumayı amaçlar. Vasinin temel görevleri şunlardır:
- Malvarlığının Yönetimi: Vasi, vesayet altındaki kişinin malvarlığını yönetmekle yükümlüdür. Bu, taşınır ve taşınmaz malların korunması, gelir elde edilmesi, borçların ödenmesi ve malvarlığının değerinin korunması gibi işlemleri içerir. Vasi, malvarlığını yönetirken dürüstlük ve özen yükümlülüğüne uygun davranmak zorundadır.
- Temsil Yetkisi: Vasi, vesayet altındaki kişiyi hukuki işlemlerde temsil eder. Bu, sözleşme yapmak, dava açmak, icra takibi yapmak gibi işlemleri kapsar. Vasi, temsil yetkisini kullanırken vesayet altındaki kişinin menfaatlerini gözetmek zorundadır.
- Hesap Verme Yükümlülüğü: Vasi, belirli aralıklarla vesayet makamına hesap vermekle yükümlüdür. Bu hesapta, malvarlığının durumu, yapılan harcamalar, elde edilen gelirler ve diğer önemli bilgiler yer alır. Vesayet makamı, hesabı inceleyerek vasinin görevini doğru bir şekilde yerine getirip getirmediğini denetler.
Vasinin Sorumlulukları
Vasi, görevlerini yerine getirirken kusurlu davranışlarıyla vesayet altındaki kişiye veya üçüncü kişilere zarar verirse, bu zararlardan sorumludur. Vasinin sorumluluğu, Türk Borçlar Kanunu’nun genel hükümlerine tabidir. Vasi, görevini ihmal ederse veya kötüye kullanırsa, vesayet makamı tarafından görevden alınabilir ve hakkında cezai soruşturma başlatılabilir.
Vasi Değişikliği ve Görevden Alma
Vasi, çeşitli nedenlerle görevden alınabilir veya değiştirilebilir. Bu nedenler arasında vasinin ölümü, istifası, görevini kötüye kullanması, ehliyetini kaybetmesi veya vesayet altındaki kişinin menfaatlerine aykırı davranması sayılabilir. Vasi değişikliği veya görevden alma kararı, Sulh Hukuk Mahkemesi tarafından verilir.
