Bazen, borçlu taraf yükümlülüklerini zamanında ve gereği gibi yerine getiremeyebilir. İşte bu durum, hukukumuzda “temerrüt” olarak adlandırılır.
Temerrüt Nedir?
Temerrüt, kelime anlamı olarak “gecikme” anlamına gelir. Hukuki anlamda ise, borçlunun borcunu zamanında ve gereği gibi ifa etmemesi durumunu ifade eder. Türk Borçlar Kanunu’nda (TBK) temerrüt, borçlunun borcunu ifada gecikmesi olarak tanımlanmıştır.
Temerrüdün Şartları Nelerdir?
Bir borçlunun temerrüde düşmesi için belirli şartların gerçekleşmesi gerekir. Bu şartlar şunlardır:
- Geçerli Bir Borç İlişkisi: Öncelikle, geçerli bir borç ilişkisinin mevcut olması gerekir. Bu ilişki, bir sözleşmeden, haksız fiilden veya kanundan doğmuş olabilir.
- Borcun Muaccel Olması: Borcun muaccel olması, yani ifa zamanının gelmiş olması gerekir. Muacceliyet, borcun ne zaman ifa edileceğini belirleyen bir kavramdır. Eğer borcun ifa tarihi belirli ise, bu tarih geldiğinde borç muaccel olur. Eğer ifa tarihi belirli değilse, alacaklının borçluya ihtar göndermesiyle borç muaccel hale gelir.
- Borcun İfasının Mümkün Olması: Borcun ifasının hala mümkün olması gerekir. Eğer borcun ifası imkansız hale gelmişse, temerrütten söz edilemez. Örneğin, satılan bir malın yangında yok olması durumunda, borcun ifası imkansız hale gelir.
- İhtar (Gerekli Hallerde): Genellikle, borçlunun temerrüde düşmesi için alacaklının borçluya ihtar göndermesi gerekir. İhtar, alacaklının borçluyu borcunu ifa etmeye çağıran bir bildirimidir. Ancak, bazı durumlarda ihtar şartı aranmaz. Örneğin, borcun ifa tarihi belirli ise, bu tarihin geçmesiyle borçlu kendiliğinden temerrüde düşer (TBK m. 117/2).
Temerrüdün Sonuçları Nelerdir?
Borçlunun temerrüde düşmesinin alacaklı açısından çeşitli sonuçları vardır. Bu sonuçlar şunlardır:
- Gecikme Tazminatı: Alacaklı, borçlunun temerrüdü nedeniyle uğradığı zararları talep edebilir. Bu zararlar, gecikme tazminatı olarak adlandırılır. Gecikme tazminatı, borcun zamanında ifa edilmemesi nedeniyle alacaklının uğradığı doğrudan zararları kapsar. Örneğin, bir malın geç teslim edilmesi nedeniyle alacaklının üretim kaybı yaşaması, gecikme tazminatına konu olabilir.
- Ayni İfanın Talep Edilmesi ve Gecikme Tazminatı: Alacaklı, borcun aynen ifasını talep edebilir ve ayrıca gecikme tazminatı isteyebilir. Bu durumda, borçlu borcunu ifa etmekle yükümlüdür ve ayrıca gecikme nedeniyle alacaklının uğradığı zararları tazmin etmek zorundadır.
- Borcun İfasından Vazgeçme ve Müspet Zararın Tazmini: Alacaklı, borcun ifasından vazgeçerek müspet zararının tazminini isteyebilir. Müspet zarar, borcun ifa edilmesi halinde alacaklının elde edeceği menfaatin kaybıdır. Örneğin, bir malın geç teslim edilmesi nedeniyle alacaklının o malı daha yüksek bir fiyata satma fırsatını kaçırması, müspet zarara örnek olarak verilebilir.
- Sözleşmeden Dönme ve Menfi Zararın Tazmini: Alacaklı, sözleşmeden dönerek menfi zararının tazminini isteyebilir. Menfi zarar, sözleşmenin kurulması nedeniyle alacaklının uğradığı zarardır. Örneğin, bir malın geç teslim edilmesi nedeniyle alacaklının o malı depolamak için yaptığı masraflar, menfi zarara örnek olarak verilebilir.
- Faiz Talebi: Para borçlarında, alacaklı temerrüt faizi talep edebilir. Temerrüt faizi, borcun zamanında ödenmemesi nedeniyle alacaklının uğradığı zararın bir türüdür. Temerrüt faizinin oranı, kanunla belirlenmiştir.
Temerrütten Kurtulma Yolları Nelerdir?
Borçlu, temerrüde düşmekten veya temerrüdün sonuçlarından kurtulmak için bazı yollara başvurabilir. Bu yollar şunlardır:
- Borcun İfası: Borçlu, borcunu derhal ifa ederek temerrütten kurtulabilir. Borcun ifası, borçlunun asli yükümlülüğüdür.
- Alacaklının İznini Alma: Borçlu, alacaklıdan borcun ifası için ek süre isteyebilir. Alacaklının bu talebi kabul etmesi halinde, borçlu temerrütten kurtulur.
- Tecdit (Yenileme): Borçlu ve alacaklı, mevcut borç ilişkisini sona erdirerek yeni bir borç ilişkisi kurabilirler. Bu durumda, eski borç sona erer ve borçlu temerrütten kurtulur.
- İbra: Alacaklı, borçluyu borcundan ibra edebilir. İbra, alacaklının borçluyu borcundan vazgeçtiğini beyan etmesidir. İbra halinde, borç sona erer ve borçlu temerrütten kurtulur.
Temerrüt, borçlar hukukunun önemli bir konusudur ve borç ilişkilerinde tarafların hak ve yükümlülüklerini anlamak açısından büyük önem taşır. Bu nedenle, borç ilişkisi kurmadan önce ve borcun ifası sırasında dikkatli olmak, olası temerrüt durumlarının önüne geçmek için önemlidir.
