Senet, ticari hayatta sıklıkla kullanılan, borçlu tarafından alacaklıya belirli bir meblağı ödeme taahhüdünü içeren kıymetli bir evraktır. Hukuki niteliği, düzenlenme şekli, unsurları ve sonuçları itibarıyla karmaşık bir yapıya sahip olan senetler, özellikle İstanbul gibi ticaretin yoğun olduğu şehirlerde büyük önem taşır.
Senet, Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) düzenlenmiş olan kıymetli evrak niteliğindedir. Kıymetli evrak, içerdiği hak ile birlikte devredilebilen ve hakkın kullanılabilmesi için evrakın ibrazının zorunlu olduğu senetlerdir. Senetler, genellikle bir borç ilişkisinin varlığını ve bu borcun ödeme koşullarını gösterir. Ancak, senedin kıymetli evrak niteliği taşıması için Türk Ticaret Kanununda belirtilen zorunlu unsurları içermesi gerekmektedir.
Senet Türleri
Temelde iki tür senet bulunmaktadır:
- Poliçe: Bir kimsenin (keşideci) başka bir kimseye (muhatap) belirli bir meblağı üçüncü bir kişiye (lehtar) ödemesi emrini içeren senettir.
- Bono (Emre Muharrer Senet): Bir kimsenin (borçlu) belirli bir meblağı başka bir kimseye (alacaklı) ödeme taahhüdünü içeren senettir.
Bu yazıda, bono üzerinde durulacaktır. Çünkü bono, uygulamada en sık karşılaşılan senet türüdür.
Senedin Unsurları
Türk Ticaret Kanunu’nun 776. maddesi, bir bononun geçerli olabilmesi için taşıması gereken zorunlu unsurları belirtmektedir:
- Senet Metninde “Bono” veya “Emre Muharrer Senet” Kelimesi: Senet metninde açıkça “bono” veya “emre muharrer senet” ibaresinin bulunması gerekmektedir. Bu ibare, senedin hukuki niteliğini belirler.
- Kayıtsız Şartsız Belirli Bir Bedeli Ödeme Vaadi: Bonoda, borçlunun belirli bir meblağı kayıtsız şartsız ödeme taahhüdünde bulunması gerekmektedir. Ödeme vaadi, herhangi bir şarta bağlanmamalıdır.
- Vade: Bonoda, ödeme tarihinin (vade) belirtilmesi gerekmektedir. Vade, belirli bir tarih olabileceği gibi, düzenleme tarihinden belirli bir süre sonra veya görüldüğünde ödenecek şekilde de belirlenebilir.
- Ödeme Yeri: Bonoda, ödemenin yapılacağı yerin belirtilmesi gerekmektedir. Ödeme yeri, genellikle alacaklının ikametgahı veya bir banka şubesi olabilir.
- Lehtarın Adı ve Soyadı: Bonoda, alacaklının (lehtar) adının ve soyadının açıkça belirtilmesi gerekmektedir.
- Düzenleme Tarihi ve Yeri: Bononun düzenlendiği tarih ve yerin belirtilmesi gerekmektedir. Düzenleme tarihi, bononun geçerliliği ve zamanaşımı süresinin başlangıcı açısından önemlidir.
- Düzenleyenin İmzası: Bonoyu düzenleyenin (borçlu) el yazısıyla atılmış imzası bulunmalıdır. İmza, bononun geçerliliği için zorunlu bir unsurdur.
Senedin Hukuki Sonuçları
Geçerli bir senet, borçlu için kesin bir ödeme yükümlülüğü doğurur. Bono, alacaklıya borcun tahsili için hukuki yollara başvurma imkanı tanır. Alacaklı, vadesi geldiği halde ödenmeyen bir bono için icra takibi başlatabilir.
Senet Düzenlerken Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Zorunlu Unsurların Eksiksiz Olarak Yer Alması: Bononun geçerli olabilmesi için yukarıda belirtilen zorunlu unsurların eksiksiz olarak yer alması gerekmektedir. Eksik bir unsur, bonoyu geçersiz hale getirebilir.
- Bedelin Açık ve Net Olarak Belirtilmesi: Ödenecek bedelin, tereddüde yer vermeyecek şekilde açık ve net olarak belirtilmesi gerekmektedir. Hem rakamla hem de yazıyla belirtilmesi tavsiye edilir.
- Vadenin Belirlenmesi: Vadenin, tarafların anlaşmasına uygun olarak belirlenmesi ve bonoda açıkça belirtilmesi gerekmektedir. Vade, belirli bir tarih olabileceği gibi, düzenleme tarihinden belirli bir süre sonra veya görüldüğünde ödenecek şekilde de belirlenebilir.
- İmzanın Önemi: Bonoyu düzenleyenin (borçlu) el yazısıyla atılmış imzası bulunmalıdır. İmza, bononun geçerliliği için zorunlu bir unsurdur. İmza atılırken dikkatli olunmalı ve imza yetkisi olmayan kişilerin bono düzenlemesi engellenmelidir.
- Kefalet: Bonoya kefil olunması durumunda, kefilin de bonoyu imzalaması gerekmektedir. Kefil, borçlunun borcunu ödememesi halinde alacaklıya karşı sorumludur.
- Saklama Koşulları: Senetlerin güvenli bir şekilde saklanması önemlidir. Kaybolması veya çalınması durumunda, hukuki süreç başlatılarak iptali sağlanabilir.
Türk Ticaret Kanunu İlgili Maddeler
Yukarıda bahsedilen konulara ilişkin Türk Ticaret Kanunu’ndaki (TTK) bazı önemli maddeler şunlardır:
- TTK Madde 776: Bononun zorunlu unsurlarını düzenler.
- TTK Madde 777: Bonoda bulunması zorunlu unsurlardan birinin eksik olması halinde senedin bono vasfını kaybedeceğini düzenler.
- TTK Madde 778: Poliçeye ilişkin hükümlerin bonoya kıyasen uygulanacağını düzenler.
Bu yazı, senet kavramını ve bononun temel unsurlarını genel hatlarıyla açıklamaktadır. Senet düzenleme veya senetle ilgili bir uyuşmazlık yaşanması durumunda, mutlaka bir hukuk uzmanına danışılması önemlidir.
