Çek, ticari hayatta sıkça kullanılan bir ödeme aracıdır. Ancak, çekin karşılıksız çıkması durumunda hem çeki düzenleyen hem de çeki tahsil etmek isteyen taraf için çeşitli hukuki süreçler ve riskler ortaya çıkmaktadır.
Çek, Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) düzenlenmiş kıymetli bir evraktır. TTK’nın 780. maddesine göre çek, belirli bir bankaya hitaben yazılmış, belirli bir meblağın kayıtsız şartsız ödenmesi emrini içeren bir belgedir. Çek, genellikle bir mal veya hizmet karşılığında ödeme yapmak için kullanılır.
Çek düzenlenirken dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır:
- Çek Hesabı: Çek düzenleyenin, çek düzenlediği bankada geçerli bir çek hesabının bulunması gerekmektedir.
- Keşide Yeri ve Tarihi: Çek üzerinde düzenleme yeri ve tarihi mutlaka belirtilmelidir.
- Lehtar: Çek, belirli bir kişi veya kurum adına düzenlenebilir. Eğer çek “hamiline” düzenlenmişse, çeki elinde bulunduran herkes tahsil edebilir.
- İmza: Çeki düzenleyen kişi, çek üzerinde mutlaka yetkili imzasını bulundurmalıdır.
Karşılıksız Çek Durumunda Yapılması Gerekenler
Çek, bankaya ibraz edildiğinde karşılığının bulunmaması durumunda “karşılıksız” olarak işlem görür. Bu durumda çeki ibraz eden tarafın (alacaklı) yapabileceği çeşitli işlemler bulunmaktadır:
- Çek Hesabının Bulunduğu Bankaya Başvuru: İlk olarak, çekin ibraz edildiği bankadan “karşılıksızdır” kaşesi vurulmuş bir çek örneği alınmalıdır. Bu belge, hukuki süreçlerde delil olarak kullanılacaktır.
- İcra Takibi Başlatma: Karşılıksız çek keşide eden (borçlu) aleyhine icra takibi başlatılabilir. İcra takibi, İcra ve İflas Kanunu (İİK) hükümlerine göre yürütülür. Alacaklı, icra dairesine başvurarak borçlu hakkında “kambiyo senetlerine mahsus haciz yoluyla takip” talebinde bulunabilir. Bu takip türü, alacaklının daha hızlı ve etkin bir şekilde alacağına ulaşmasını sağlar.
- Karşılıksız Çek Davası Açma (Ceza Davası): 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. maddesi uyarınca, karşılıksız çek keşide eden kişi hakkında “karşılıksız çek keşide etmek” suçundan dolayı ceza davası açılabilir. Bu dava, çekin ibraz tarihinden itibaren 3 ay ve her halde çekin düzenleme tarihinden itibaren 1 yıl içinde açılmalıdır. Bu süreler hak düşürücü sürelerdir.
Karşılıksız Çek Davası (Ceza Davası) Süreci
Karşılıksız çek davası, icra ceza mahkemesinde görülür. Davanın amacı, karşılıksız çek keşide eden kişinin cezalandırılmasını sağlamaktır. Mahkeme, yapılan yargılama sonucunda sanığın suçlu olduğuna karar verirse, sanığa adli para cezası verir. Ayrıca, sanığın çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı da getirilebilir.
Borçlunun Hakları ve Savunmaları
Karşılıksız çek keşide eden borçlunun da hukuki süreçte çeşitli hakları bulunmaktadır. Borçlu, icra takibine itiraz edebilir veya açılan ceza davasında savunma yapabilir. Borçlunun savunmaları genellikle şu noktalara odaklanır:
- Çekin Sahte Olması: Borçlu, çekin sahte olduğunu veya üzerinde tahrifat yapıldığını iddia edebilir.
- Çekin Bedelsiz Kalması: Borçlu, çekin dayanağı olan borcun ödenmiş olduğunu veya ortadan kalktığını iddia edebilir.
İcra takibi sonucunda borçlu, borcunu ödemeye davet edilir. Borçlu, borcunu ödemezse, alacaklı borçlunun malvarlığına haciz koydurabilir. Haciz işlemleri, İcra ve İflas Kanunu’nda belirtilen usullere göre yapılır. Haczedilebilecek malvarlığı unsurları arasında gayrimenkuller, araçlar, banka hesapları ve maaş gibi gelirler yer alabilir.
İstanbul gibi büyük şehirlerde ticari faaliyetlerin yoğunluğu nedeniyle karşılıksız çek davaları da sıkça görülmektedir. Bu tür davalarda, yerel mahkemelerin iş yükü ve dava süreçlerinin uzunluğu dikkate alınmalıdır. Bu nedenle, alacaklıların ve borçluların hukuki süreçleri dikkatli bir şekilde takip etmeleri ve uzman bir avukattan destek almaları önemlidir.
Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Noktalar
- Zamanaşımı Süreleri: Karşılıksız çek davalarında zamanaşımı sürelerine dikkat etmek çok önemlidir. Çek Kanunu’nda belirtilen süreler içinde dava açılmazsa, alacak hakkı zamanaşımına uğrayabilir.
- Delil Toplama: Hukuki süreçlerde delil toplamak ve sunmak büyük önem taşır. Çek örneği, banka kayıtları, faturalar ve diğer ilgili belgeler delil olarak kullanılabilir.
- Uzlaşma: Karşılıksız çek davalarında taraflar arasında uzlaşma sağlanması da mümkündür. Uzlaşma, hem alacaklının alacağına daha hızlı ulaşmasını sağlar hem de borçlunun daha fazla mali yükümlülük altına girmesini engelleyebilir.
