İvaz karşılık demek. Örneğin bir satış sözleşmesinde satın alınan mala karşılık ödenen para ya da verilen mala ivaz denilir.
İvaz kelimesi, hukuk alanında sıklıkla karşılaşılan ve özellikle borçlar hukuku, sözleşmeler hukuku ve eşya hukuku gibi alanlarda önemli bir yer tutan bir kavramdır. Günlük dilde “karşılık” anlamına gelen ivaz, hukuki işlemlerde bir edimin karşılığında sunulan veya alınması gereken şeyi ifade eder.
İvazın Temel Anlamı ve Hukuki Niteliği
İvaz, bir hukuki işlemde bir tarafın üstlendiği edimin karşılığında diğer taraftan beklediği veya aldığı şeydir. Bu “şey” para olabileceği gibi, bir mal, bir hizmet veya bir haktan feragat gibi maddi veya manevi bir değer de olabilir. İvazın varlığı, birçok hukuki işlemin geçerliliği için temel bir şarttır. Özellikle karşılıklı borç yükleyen sözleşmelerde (örneğin, satış sözleşmesi, kira sözleşmesi, hizmet sözleşmesi) ivazın bulunması, sözleşmenin adil ve dengeli olmasını sağlar.
İvazsız (yani karşılıksız) yapılan hukuki işlemler de mümkündür. Örneğin, bağışlama (hibe) sözleşmesi ivazsız bir işlemdir.
Sözleşmeler Hukukunda İvaz
Sözleşmeler hukukunda ivaz, sözleşmenin temel unsurlarından biridir. Bir sözleşmenin geçerli olabilmesi için tarafların karşılıklı edimleri arasında bir denge olması gerekir. Bu denge, ivazın varlığı ve uygunluğu ile sağlanır. Örneğin, bir satış sözleşmesinde satıcının edimi malı teslim etmek, alıcının edimi ise bedeli ödemektir. Bu iki edim arasındaki denge, sözleşmenin adil ve hukuka uygun olmasını sağlar.
Türk Borçlar Kanunu’nda (TBK) ivaz kavramı doğrudan tanımlanmamış olsa da, sözleşmelerin geçerliliği ve tarafların hak ve yükümlülükleri ile ilgili birçok maddede ivazın önemi vurgulanmaktadır. Örneğin, TBK’nın 27. maddesi gereğince, bir sözleşmenin konusu imkansız ise veya hukuka aykırı ise, o sözleşme kesin hükümsüzdür. Bu durum, ivazın da hukuka uygun ve mümkün olması gerektiğini gösterir.
Eşya Hukukunda İvaz
Eşya hukukunda da ivaz kavramı önemli bir role sahiptir. Özellikle taşınmaz devirlerinde (örneğin, tapu devri) ivazın belirlenmesi ve ödenmesi, işlemin geçerliliği için kritik öneme sahiptir. Bir taşınmazın satışında, alıcının ödediği bedel (ivaz), satıcının taşınmaz üzerindeki mülkiyet hakkını devretmesinin karşılığıdır.
İvazın Belirlenmesi ve Değerlendirilmesi
İvazın belirlenmesi, tarafların serbest iradeleriyle yapabileceği bir işlemdir. Ancak, ivazın aşırı derecede düşük veya yüksek olması durumunda, bazı hukuki sorunlar ortaya çıkabilir. Örneğin, TBK’nın 28. maddesi gereğince, bir sözleşmede edimler arasında açık bir oransızlık varsa ve bu oransızlık, zarar gören tarafın zor durumda kalmasından veya düşüncesizliğinden kaynaklanıyorsa, zarar gören taraf sözleşmeyi iptal edebilir veya edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteyebilir. Bu madde, “aşırı yararlanma” (gabin) olarak adlandırılan bir durumu düzenler ve ivazın adil ve dengeli olmasının önemini vurgular.
Sonuç olarak, ivaz kavramı hukuk sistemimizde önemli bir yer tutmaktadır. Sözleşmelerin kurulması, eşya devirleri ve diğer hukuki işlemlerin geçerliliği için ivazın varlığı ve uygunluğu büyük önem taşır. İvazın belirlenmesi ve değerlendirilmesi, tarafların hak ve yükümlülüklerini doğrudan etkiler. Bu nedenle, hukuki işlemlerde ivaz konusuna dikkat etmek ve gerektiğinde uzman bir hukukçudan destek almak önemlidir.
