Cari hesap, ticari hayatta sıklıkla karşılaşılan ve işletmeler arasındaki ilişkileri düzenleyen önemli bir araçtır. Özellikle sürekli ve düzenli ticari ilişkilerin olduğu durumlarda, her bir alacak ve borç kalemini ayrı ayrı takip etmek yerine, bunların tek bir hesapta toplanması ve belirli dönemlerde mahsup edilmesi büyük kolaylık sağlar.
Cari Hesabın Tanımı ve Hukuki Niteliği
Cari hesap, Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) açıkça tanımlanmamış olsa da, TTK’nın 87 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemeler ışığında cari hesap, iki kişinin herhangi bir hukuki sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını teker teker istemekten karşılıklı olarak vazgeçip, bunları kalem kalem cari hesaba kaydetmeleri ve hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı istemek konusunda anlaşmalarıdır.
Cari hesap sözleşmesi, taraflar arasındaki sürekli ticari ilişkiyi basitleştiren ve kolaylaştıran bir sözleşmedir. Bu sözleşme ile taraflar, aralarındaki alacak ve borç ilişkilerini ayrı ayrı takip etmek yerine, bunları tek bir hesapta birleştirerek belirli dönemlerde netleştirmeyi amaçlarlar.
Cari Hesabın Unsurları
Bir cari hesabın varlığından söz edebilmek için aşağıdaki unsurların bulunması gerekmektedir:
- İki Tarafın Varlığı: Cari hesap ilişkisi, en az iki taraf arasında kurulur. Bu taraflar gerçek veya tüzel kişi olabilirler. Genellikle tacirler arasında yaygın olmakla birlikte, tacir olmayan kişiler arasında da cari hesap ilişkisi kurulabilir.
- Hukuki İlişki veya Sebebin Varlığı: Taraflar arasında cari hesap ilişkisinin kurulabilmesi için, öncelikle bir hukuki ilişki veya sebebin bulunması gerekir. Bu ilişki, mal alım satımı, hizmet sözleşmesi, kredi ilişkisi veya benzeri bir ticari ilişki olabilir.
- Alacakların Cari Hesaba Kaydedilmesi Anlaşması: Tarafların, aralarındaki alacakları teker teker istemekten vazgeçerek, bunları cari hesaba kaydetme konusunda anlaşmaları gerekmektedir. Bu anlaşma, açık veya zımni olabilir. Yani, taraflar açıkça cari hesap sözleşmesi yapabilecekleri gibi, davranışlarıyla da cari hesap ilişkisi kurma niyetlerini ortaya koyabilirler.
- Alacakların Tek Tek İstenilmemesi (Teker Teker İstemekten Vazgeçme): Cari hesabın en önemli unsurlarından biri, tarafların alacaklarını teker teker istemekten karşılıklı olarak vazgeçmeleridir. Bu, her bir alacak kaleminin ayrı ayrı talep edilmemesi, bunların cari hesaba kaydedilmesi ve hesabın sonunda ortaya çıkacak bakiyenin talep edilmesi anlamına gelir.
- Hesap Devresi ve Hesap Kesimi: Cari hesap ilişkisinde, belirli bir dönem sonunda hesabın kesilmesi ve bakiyenin belirlenmesi gerekmektedir. Bu döneme hesap devresi denir. Hesap devresi, tarafların anlaşmasıyla belirlenir. Anlaşma yoksa, teamüle bakılır. Hesap kesimi, tarafların hesap defterlerini karşılaştırarak, alacak ve borç kalemlerini mutabık kılmaları ve bakiyeyi belirlemeleri işlemidir.
Cari Hesabın İşleyişi
Cari hesap ilişkisi, taraflar arasındaki ticari ilişkinin başlamasıyla birlikte başlar. Taraflar, aralarındaki alacak ve borçları cari hesaba kaydederler. Her bir alacak ve borç kalemi, cari hesaba kaydedildiği tarih itibarıyla faiz işlemeye başlar. Faiz oranı, tarafların anlaşmasıyla belirlenir. Anlaşma yoksa, yasal faiz oranı uygulanır.
Hesap devresi sonunda, taraflar hesaplarını karşılıklı olarak kontrol ederler. Uyuşmazlık olması halinde, taraflar arasındaki uyuşmazlık giderilmeye çalışılır. Uyuşmazlık giderilemezse, dava yoluyla çözüm aranabilir.
Hesap kesimi sonucunda, cari hesap bakiyesi belirlenir. Bakiye, alacaklı tarafın lehine ise, borçlu taraf, bu bakiyeyi ödemekle yükümlüdür. Bakiye, borçlu tarafın lehine ise, alacaklı taraf, bu bakiyeyi borçlu tarafa ödemekle yükümlüdür.
Cari Hesaba İlişkin Hükümler
Türk Ticaret Kanunu’nun 87. ve devamı maddelerinde cari hesaba ilişkin çeşitli hükümler bulunmaktadır. Bu hükümlerden bazıları şunlardır:
- TTK m. 87: “İki kişinin herhangi bir hukuki sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını teker teker istemekten karşılıklı olarak vazgeçip, bunları kalem kalem cari hesaba kaydetmeleri ve hesabın kesilmesinden sonra çıkacak artan tutarı istemek konusunda anlaşmaları cari hesap sözleşmesi sayılır.”
- TTK m. 88: “Aksi kararlaştırılmamışsa, cari hesaba geçirilen alacaklar için faiz istenebilir.”
- TTK m. 89: “Cari hesaba kaydedilen alacaklar, asılları ile birlikte faiz ve giderleri de kapsar.”
- TTK m. 90: “Cari hesap sözleşmesi, taraflardan birinin ölümü veya iflası ile sona erer.”
- TTK m. 91: “Hesap kesimi, tarafların hesap defterlerini karşılaştırarak, alacak ve borç kalemlerini mutabık kılmaları ve bakiyeyi belirlemeleri işlemidir.”
Bu maddeler, cari hesabın hukuki niteliğini ve işleyişini düzenleyen temel hükümlerdir. Ancak, cari hesap ilişkisinin karmaşıklığı ve tarafların özel durumları dikkate alındığında, bu hükümlerin her somut olayda farklı şekillerde yorumlanması ve uygulanması gerekebilir.
Cari hesap, ticari hayatta önemli bir yere sahip olan ve işletmeler arasındaki ilişkileri düzenleyen bir araçtır. Hukuki niteliği, unsurları ve işleyişi dikkate alındığında, cari hesabın işletmeler için birçok fayda sağladığı görülmektedir. Ancak, cari hesap ilişkisinin karmaşıklığı ve tarafların özel durumları dikkate alındığında, bu ilişkinin dikkatli bir şekilde kurulması ve yönetilmesi gerekmektedir. Özellikle cari hesap sözleşmesinin hazırlanması ve uygulanması aşamalarında, hukuki danışmanlık alınması, ileride yaşanabilecek olası sorunların önüne geçilmesine yardımcı olabilir. İstanbul gibi ticaretin yoğun olduğu bir şehirde, cari hesap ilişkilerinin doğru yönetilmesi, işletmelerin başarısı için kritik öneme sahiptir.
