Harçlar, devletin sunduğu hizmetlerden yararlanan kişilerden alınan ve kamu hizmetlerinin finansmanına katkı sağlayan önemli bir gelir kaynağıdır.
Harç, bir kamu hizmetinden yararlanan veya bu hizmetle ilgili bir işlem yaptıran kişilerden, hizmetin karşılığı olarak alınan paradır. Harçlar, vergi değildir; çünkü vergi, devletin herhangi bir hizmet karşılığı olmaksızın, genel gelir ihtiyacını karşılamak amacıyla aldığı bir meblağdır. Harç ise, belirli bir hizmetten yararlanma karşılığında ödenir.
Harçların hukuki dayanağı, 492 Sayılı Harçlar Kanunu’dur. Bu kanun, hangi işlemlerin harca tabi olduğunu, harçların miktarını, ödeme şekillerini ve diğer ilgili hususları düzenler. Harçlar Kanunu’nun 1. maddesi harcı şu şekilde tanımlar: “Bu Kanuna göre harçlar, değeri ölçülebilen hizmet veya menfaat karşılığında Devlet, vilayet ve belediyeler tarafından alınan paralardır.”
Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, harcın temel unsurları şunlardır; Harcın alınabilmesi için ortada bir kamu hizmeti olmalıdır. Bu hizmet, devlet, il özel idaresi veya belediye tarafından sunulabilir. Harcı ödeyen kişi, sunulan bu kamu hizmetinden yararlanmalıdır. Ödenen harç ile yararlanılan hizmet arasında doğrudan bir bağlantı olmalıdır. Yani, harç, o hizmetin karşılığı olarak ödenmelidir.
Harç Çeşitleri
Harçlar, tabi oldukları kanunlara ve konularına göre farklı türlere ayrılabilir. En sık karşılaşılan harç türleri şunlardır:
- Yargı Harçları: Mahkemelerde görülen davalar, icra takipleri ve diğer yargısal işlemler için ödenen harçlardır. Dava açarken, temyiz başvurusu yaparken veya icra takibi başlatırken yargı harcı ödenmesi gerekir.
- Noter Harçları: Noterlerde yapılan işlemler (örneğin, vekaletname düzenleme, sözleşme tasdiki, gayrimenkul satışı) için ödenen harçlardır.
- Tapu Harçları: Gayrimenkul alım satımı, bağış, ipotek gibi tapu işlemlerinde ödenen harçlardır. Tapu harcı gayrimenkulün beyan edilen değerinin belirli bir yüzdesi olarak hesaplanır.
- Pasaport Harçları: Pasaport başvurusu ve yenileme işlemleri için ödenen harçlardır.
- Trafik Harçları: Sürücü belgesi alma, araç tescili, araç muayenesi gibi trafikle ilgili işlemler için ödenen harçlardır.
Özellikle tapu harçları, noter harçları ve yargı harçları, İstanbul’daki yoğun gayrimenkul piyasası ve hukuki işlemler nedeniyle sıkça gündeme gelir.
Harçlar ilgili kamu kurumunun veznesine veya bankalara ödenir. Harç ödeme makbuzu, yapılan işlemin geçerliliği için önemli bir belgedir ve saklanması gerekir. Harçların miktarına veya ödenme şekline itiraz etmek mümkündür. Harçların hatalı veya fazla tahsil edildiği durumlarda, ilgili kamu kurumuna başvurarak düzeltme talep edilebilir. İtirazın reddedilmesi halinde, idari yargıya başvurma imkanı da bulunmaktadır.
