Mahkeme tarafından verilen kararın Yargıtay tarafından incelenmesine temyiz denilir. Temyizin amacı, yargılamada yapılan hataların düzeltilmesi, hukukun ülke genelinde eşit şekilde uygulanmasının sağlanması ve içtihat birliğinin korunmasıdır.
Temyiz Nedir
Temyiz, ilk derece mahkemeleri veya istinaf mahkemeleri tarafından verilen kararların, kanunda belirtilen sebeplerle ve usullerle bir üst mahkeme tarafından incelenmesini sağlayan bir kanun yoludur.
Temyiz, bir üst mahkemeye başvurarak, alt mahkemenin kararında hukuka aykırılık olduğunu iddia etme ve bu aykırılığın giderilmesini talep etme işlemidir. Delillerin hukuka aykırı bir şekilde elde edildiği veya değerlendirildiği iddiaları temyiz sebebi olabilir.
Temyiz Şartları
Mahkemeler tarafından verilen tüm kararlar temyiz edilemez. Temyiz yoluna başvurabilmek için belirli şartların sağlanması gerekir. Bu şartlar, genel olarak şunlardır:
- Temyiz Edilebilir Karar: Kanunda açıkça belirtilmiş olan kararlara karşı temyiz yoluna başvurulabilir. Örneğin, bazı ceza davalarında verilen beraat kararları veya belirli miktarın altındaki alacak davalarında verilen kararlar temyiz edilemez.
- Temyiz Süresi: Temyiz başvurusu, kanunda belirtilen süre içinde yapılmalıdır. Sürenin kaçırılması durumunda temyiz hakkı kaybedilir.
- Temyiz Sebepleri: Temyiz başvurusunda, kararın hangi hukuki sebeplerle hatalı olduğu açıkça belirtilmelidir. Temyiz sebepleri kanunda sınırlı sayıda sayılmıştır. Örneğin, kanuna aykırı karar verilmesi, usul hükümlerine aykırı davranılması veya delillerin yanlış değerlendirilmesi gibi sebepler temyiz sebebi olabilir.
- Temyiz Dilekçesi: Temyiz başvurusu, usulüne uygun bir dilekçe ile yapılmalıdır. Dilekçede, temyiz edenin kimliği, temyiz edilen karar, temyiz sebepleri ve talepler açıkça belirtilmelidir.
Temyiz Süreci
Temyiz kanun yoluna dilekçe ile başvurmalısınız. Lehine karar verilen taraf mahkeme kararını temyiz edemez. Temyiz süreci şu şekilde işler:
- Temyiz Dilekçesinin Verilmesi: Temyiz etmek isteyen taraf, kararın tebliğinden itibaren kanunda belirtilen süre içinde temyiz dilekçesini kararı veren mahkemeye verir.
- Dilekçenin Karşı Tarafa Tebliği: Mahkeme, temyiz dilekçesini karşı tarafa tebliğ eder. Karşı taraf, temyiz dilekçesine cevap verme hakkına sahiptir.
- Dosyanın Yargıtay’a Gönderilmesi: Mahkeme, temyiz dilekçesi, cevap dilekçesi ve dava dosyasını ilgili yüksek mahkemeye (Yargıtay ya da Danıştay) gönderir.
- Yüksek Mahkeme İncelemesi: Yüksek mahkeme, dosyayı inceleyerek kararın hukuka uygun olup olmadığını değerlendirir.
- Karar: Yargıtay, temyiz başvurusunu kabul edebilir veya reddedebilir. Temyiz başvurusu kabul edilirse, karar bozulur ve dosya yeniden incelenmek üzere ilk derece mahkemesine gönderilir. Temyiz başvurusu reddedilirse, ilk derece mahkemesinin kararı kesinleşir.
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun (HMK) 366. maddesi ve devamında temyiz ile ilgili hükümler yer almaktadır. Bu maddelerde, temyiz edilebilecek kararlar, temyiz süresi, temyiz sebepleri ve temyiz incelemesi gibi konular düzenlenmiştir.
Temyiz incelemesi için dava dosyaları Ankara’da bulunan Yargıtay’a gönderilir. Yargıtay’da birçok dava dairesi bulunmaktadır. Her bir daire biri başkan toplam üç üye ile kararları inceler. Temyiz incelemesinin duruşmalı olarak yapılması da mümkündür; ancak çoğu zaman dosya üzerinden karar verilir. Üç üyeden en az ikisinin oyu doğrultusunda karar verilir. Yargıtay ya mahkeme kararını onaylar yahut bozar.
Mahkeme tarafından verilen kararların tamamı temyiz edilemez. Hangi kararların temyiz edilebileceği Hukuk Muhakemeleri Kanununda belirlenmiştir. Bunun dışında bir dava dosyasının temyiz edilebilmesi için dava değerinin belli bir miktarın üzerinde olması gerekir. Söz konusu sınır her yıl güncellenmektedir.
Temyiz Süresi
Yargılama sonunda aleyhine karar verilen taraf mahkeme kararına karşı temyize başvurabilir. Kararı temyiz etmek isteyen taraf gerekçeli karar kendisine tebliğ edildikten sonra 2 hafta içinde dilekçesini mahkemeye vermek zorundadır. Bu hak düşürücü süre geçtikten sonra yapılan temyiz başvuruları yapılmamış sayılır. Hukuk mahkemeleri için temyiz mercii Yargıtay’dır.
Temyiz ve İstinaf Farkı
İstinaf, ilk derece mahkemelerinin verdiği kararlara karşı başvurulan bir kanun yoludur. İstinafın temel amacı, ilk derece mahkemesinin kararında yaptığı hataları düzeltmek ve hukuka uygun bir karar verilmesini sağlamaktır. İstinaf incelemesi, hem maddi vakıaların hem de hukuki değerlendirmelerin yeniden yapıldığı bir süreçtir. Yani, istinaf mahkemesi (bölge adliye mahkemesi), dosyayı baştan sona inceleyerek ilk derece mahkemesinin kararını ya aynen onaylar, ya değiştirir ya da kaldırarak yeniden karar verir. Temyiz, istinaf mahkemesi kararlarına karşı başvurulan bir kanun yoludur. Temyizin temel amacı, istinaf mahkemesinin kararında hukuka aykırılık olup olmadığını denetlemektir. Temyiz incelemesi, maddi vakıaların yeniden incelenmesini değil, sadece hukuki denetimi kapsar. Her iki kanun yolu da, mahkeme kararlarının hukuka uygunluğunu denetleyerek hak arama özgürlüğünü korur.
Temyiz Yolu Kapalı Kararlar
Her karar temyiz edilebilir değildir. Bazı durumlarda, kanun koyucu belirli türdeki kararlar için temyiz yolunu kapatmıştır. Temyiz yasağının temel amacı, yargılamanın gereksiz yere uzamasını engellemek, kesinleşmiş kararların uygulanmasını sağlamak ve mahkemelerin iş yükünü azaltmaktır. Örneğin, Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda (HMK) belirli parasal sınırların altındaki davalarda verilen kararlar için temyiz yolu kapalıdır. Bu sınır, her yıl yeniden değerleme oranında artırılır. Bu düzenleme, küçük miktarlı davaların temyiz incelemesiyle daha da uzamasını ve taraflar için ek maliyetler yaratmasını önlemeyi amaçlar. Ceza Muhakemesi Kanunu’nda (CMK) ise, belirli suçlar için verilen hapis cezalarının süresi veya adli para cezalarının miktarı gibi faktörlere bağlı olarak temyiz yasağı söz konusudur.
Temyiz yolunun kapalı olması, verilen kararın kesinleşmesi anlamına gelir. Kesinleşen karar, icra edilebilir hale gelir ve taraflar için hukuki sonuçlar doğurur. Temyiz yasağı, yargılama sürecini hızlandırır ve tarafların haklarının daha kısa sürede tesis edilmesini sağlar.
Temyiz yolu kapalı olan bir karara karşı, kanun yollarının tüketilmesiyle birlikte Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru imkanı doğabilir. Ancak, Anayasa Mahkemesi’ne başvuru, kararın hukuka aykırı olduğu ve temel hakların ihlal edildiği durumlarda mümkündür.
Yargılamanın iadesi, kesinleşmiş bir karara karşı, yargılamanın yapıldığı sırada bilinmeyen ve kararı etkileyebilecek yeni delillerin ortaya çıkması veya yargılamayı etkileyen usuli hataların tespit edilmesi halinde başvurulabilecek olağanüstü bir kanun yoludur. Yargılamanın iadesi, sınırlı hallerde ve belirli şartların sağlanması halinde mümkündür.
