Kıdem tazminatı alabilmeniz için bir takım şartların gerçekleşmesi gerekir. Kıdem tazminatı, iş hayatında uzun yıllar emek veren çalışanların, belirli şartların oluşması halinde işten ayrılırken hak ettikleri önemli bir güvencedir. Bu tazminat, çalışanın iş yerindeki emeğinin karşılığı olarak, işverence ödenen toplu bir paradır. Bu yazımızda, kıdem tazminatı alma şartlarını inceleyeceğiz.
Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Şartları Nelerdir?
Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için öncelikle belirli şartların sağlanması gerekmektedir. Bu şartlar temel olarak iş sözleşmesinin sona erme şekli ve çalışanın aynı işverene bağlı olarak geçirdiği süre ile ilgilidir.
- En Az Bir Yıllık Kıdem Şartı: Bir çalışanın kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için aynı işverene bağlı olarak en az bir yıl çalışmış olması gerekmektedir. Bu süre, deneme süresi de dahil olmak üzere, iş ilişkisinin başlangıcından sona erdiği tarihe kadar geçen tüm zamanı kapsar.
- İş Sözleşmesinin Belirli Nedenlerle Sona Ermesi: Kıdem tazminatına hak kazanabilmek için iş sözleşmesinin belirli nedenlerle sona ermesi gerekmektedir. Bu nedenler şunlardır:
- İşveren Tarafından Haklı Neden Olmaksızın Fesih: İşveren tarafından, İş Kanunu’nda belirtilen haklı nedenler olmaksızın iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda çalışan kıdem tazminatına hak kazanır. İş Kanunu’nun 25. maddesinde işverenin haklı nedenle fesih halleri belirtilmiştir. Bu maddeye göre, işverenin haklı nedenle fesih yapabileceği durumlar sınırlıdır ve bu durumların dışındaki fesihler kıdem tazminatı hakkı doğurur.
- Çalışan Tarafından Haklı Nedenle Fesih: Çalışan, İş Kanunu’nda belirtilen haklı nedenlerle iş sözleşmesini feshederse kıdem tazminatına hak kazanır. İş Kanunu’nun 24. maddesinde çalışanın haklı nedenle fesih halleri detaylı olarak açıklanmıştır. Bu haller arasında işverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışları, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmaması, ücretin ödenmemesi gibi durumlar yer almaktadır.
- Askerlik Nedeniyle Fesih: Muvazzaf askerlik hizmeti nedeniyle işten ayrılan çalışanlar kıdem tazminatına hak kazanırlar.
- Emeklilik Nedeniyle Fesih: Emeklilik hakkını elde eden çalışanlar, bu nedenle işten ayrıldıklarında kıdem tazminatına hak kazanırlar.
- Evlilik Nedeniyle Fesih (Kadın Çalışanlar İçin): Kadın çalışanlar, evlendikleri tarihten itibaren bir yıl içinde iş sözleşmelerini feshetmeleri halinde kıdem tazminatına hak kazanırlar. Bu hak, sadece kadın çalışanlara tanınmıştır.
- Ölüm: Çalışanın ölümü halinde, kıdem tazminatı yasal mirasçılarına ödenir.
- İş Kanunu’nun 24. Maddesindeki Haklı Nedenler: Çalışan tarafından yapılan fesihlerde, İş Kanunu’nun 24. maddesinde belirtilen haklı nedenlerin varlığı önemlidir. Bu nedenler şunlardır:
- Sağlık Nedenleri: İşin yapılması, çalışanın sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli ise.
- Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Aykırılık: İşverenin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışları varsa.
- Zorlayıcı Nedenler: İş yerinde işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.
İş Kanunu Madde 24: Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:
- I. Sağlık sebepleri:
- a) İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.
- b) İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.
- II. Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
- a) İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktaları hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.
- b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.
- c) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya tehdit ederse.
- d) İşveren işçinin başka bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından cinsel tacizde bulunulduğunu bildiği halde gerekli önlemleri almazsa.
- e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,
- III. Zorlayıcı sebepler:
- İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.
İş Kanunu Madde 25: Süresi belirli olsun veya olmasın işveren, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:
- I- Sağlık sebepleri:
- a) İşçinin kendi kastından veya derli toplu olmayan yaşayışından yahut içkiye düşkünlüğünden dolayı bir hastalığa yakalanması veya engelli hale gelmesi nedeniyle ardı ardına üç iş günü veya bir ayda beş iş gününden fazla devamsızlık göstermesi.
- b) İşçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğunun Sağlık Kurulunca saptanması durumunda.
- II- Ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:
- a) İşçinin, işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi.
- b) İşçinin, işveren yahut onun ailesi üyelerinden birine karşı şeref ve namusuna dokunacak sözler sarfetmesi veya davranışlarda bulunması, yahut işveren hakkında gerçeğe uymayan ihbar ve isnatlarda bulunması.
- c) İşçinin işverenin güvenini kötüye kullanmak, hırsızlık yapmak, sırlarını ifşa etmek gibi doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunması.
- d) İşçinin, işyerinde, yedi günden fazla hapisle cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir suç işlemesi.
- e) İşçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi.
- f) İşçinin, işverenin veya bir başka işçinin hayatına, vücut bütünlüğüne yahut şeref ve namusuna dokunacak davranışlarda bulunması.
- III- Zorlayıcı sebepler:
- İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması.
- IV- İşçi tarafından işverenin veya onun ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak sözler sarfetmesi veya davranışlarda bulunması, yahut işveren hakkında gerçeğe uymayan ihbar ve isnatlarda bulunması.
Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?
Kıdem tazminatı, çalışanın son brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Her bir tam yıl için 30 günlük brüt ücret tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler de oranlanarak hesaplamaya dahil edilir.
Kıdem Tazminatı Tavanı: Kıdem tazminatı hesaplanırken, her yıl belirlenen bir tavan ücreti bulunmaktadır. Bu tavan ücreti, kıdem tazminatının hesaplanmasında dikkate alınacak en yüksek brüt ücreti ifade eder. Tavan ücreti aşan kısımlar kıdem tazminatı hesabına dahil edilmez.
Kıdem Tazminatı Ödemesi
Kıdem tazminatı, iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren en kısa sürede ödenmelidir. İşveren, kıdem tazminatını zamanında ödemezse, mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanır.
Kıdem tazminatı konusunda işveren ile çalışan arasında anlaşmazlık yaşanması durumunda, çalışan iş mahkemelerinde dava açabilir. Dava sürecinde, çalışanın kıdem tazminatına hak kazandığını ispat etmesi gerekmektedir. Bu nedenle, iş sözleşmesi, ücret bordroları, işe giriş ve çıkış tarihleri gibi belgelerin saklanması önemlidir.
