Ceza yargılamasında sanık nedir sorusunu cevaplamak için, kişinin yargılama sürecindeki konumuna ve hukuki statüsüne bakmak gereklidir. Türkiye’deki yasal düzenlemelere göre, sanık; ceza soruşturmasının tamamlanmış ve kovuşturma aşamasına geçilmiş olduğu durumlarda, suç işlediği şüphesi altında olan kişidir.
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 2/b maddesi, sanığın tanımını netleştirmektedir. Bu tanıma göre, bir kişi; ancak ceza yargılamasında kovuşturma aşamasında bulunması ve henüz mahkeme tarafından kesin bir hüküm verilmemiş olması halinde sanık olarak adlandırılır. Eğer verilen hüküm kesinleşirse, bu durumda kişi artık sanık sıfatını kaybeder ve “hükümlü” olarak tanımlanır.
Sanık, ceza yargılamasında temel rollerden birini ifade eder. Suçun işlendiği iddia edilen fiilin faili olarak görülen ve bu sebeple suç isnat edilen bireyi temsil eder. Sanıklık durumunun başlaması için resmi bir kovuşturma sürecinin başlatılmış olması gereklidir; yani bir şüphelinin sanığa dönüşmesi için iddianame hazırlanmış ve dava açılmış olmalıdır.
Müşteki Sanık Nedir?
Mahkemeler tarafından yapılan yargılamalarda ya da UYAP (Ulusal Yargı Ağı Projesi) portalında karşılaşılan “Müşteki Sanık” tabiri, bir kişinin hem suçtan zarar görmesi hem de aynı suç eylemi bağlamında sanık konumunda olması durumudur. Bir suç olayında zarar gören kişi, eğer haklarını aramak isterse müşteki sıfatıyla şikayetçi olabilir. Şikayet süreciyle aktif olarak davaya müdahil olur ve bu durumda katılan olarak da adlandırılır. Ancak aynı vakıa içerisinde suç işlemiş ya da böyle bir şüphe taşıyan kişiye sanık denir.
Müşteki Sanık Nasıl Belirlenir: Bir olayda kişinin hem zarar gördüğünü iddia etmesi hem de suçlandığı vakit, müşteki sanık olarak tanınır. Müşteki sanık olgusu, genellikle karmaşık dava süreçlerinde karşılaşılabilen, tarafların rollerinin çakışabileceği durumları kapsar.
Durumun Özellikleri:
- Müşteki, zarar görme ya da mağdur olma sebebiyle şikayetçi hakkına sahip kişidir.
- Sanık, suça karışmış veya bu itham altında olan kişiye verilen isimdir.
- Bir kişi müşteki sanık olarak ifade ediliyorsa, bu kişinin olaya iki farklı açıdan dahil olduğuna işaret eder.
- Durum, ilgili kişinin aynı olayla ilgili hem şikayet eden hem de suçlanan pozisyonda bulunma ihtimalini gösterir.
Söz konusu şartlar altında mahkeme, kişinin müşteki sanık olarak yargılanması sürecini yönetir. Davanın seyri ve deliller, kişinin hem zarar gören hem de sorumlu olabileceği olasılığını değerlendirir. Bu çerçevede, müşteki sanık konumundaki kişilerin hakları ve yükümlülükleri özel olarak ele alınır ve yargı süreci ona göre şekillendirilir.
Özetle, müşteki sanık kavramı, hukuki süreçlerde suç ve mağduriyetin iç içe geçebileceği kişiler için kullanılan özel bir terimdir. Bu ifade ile karşı karşıya kaldığınızda, kişinin bir yandan zarar görerek şikayetçi, diğer yandan suçlama ile karşı karşıya kalarak sanık olduğu anlamı çıkarılabilir.
Sanığın Hakları Nelerdir?
Tüm sanıklar soruşturma ve kovuşturma aşamasında belirli temel haklardan yararlanma ayrıcalığına sahiptir. Özellikle kovuşturma sürecinde, sanıkların aşağıdaki haklarını bilmesi ve bu hakları kullanması oldukça önemlidir.
İsnad Edilen Suçun Anlatılması: Sanık, karşı karşıya olduğu suçlamaların detaylarını ve içeriğini en kısa sürede, anladığı dille tam olarak öğrenme hakkına sahiptir. Bu, sanığın isnad edilen suçu anlamasını ve kendini savunmasını sağlar.
Avukat Hakkı ve Ücretsiz Hukuki Yardım: Sanığın savunma yapması esnasında bir avukatın hukuki yardımını alma hakkı bulunmaktadır. Eğer sanığın mali durumu avukat tutmaya elverişli değilse, sanığa ücretsiz avukat sağlanır. Bu durum, herkesin adil yargılanma hakkının bir parçasıdır.
Haber Verme Hakkı: Hürriyeti kısıtlandığında, yani yakalanan sanığın, durumunun ailesine ya da yakınlarına bildirilmesi hakkı bulunur. Haksız bir gecikme olmaksızın, yakınlarının bilgilendirilmesi sanıkların önemli bir hakkıdır.
Susma Hakkı: Sanık, herhangi bir zamanda susma hakkını kullanabilir ve kendisine zarar verebilecek ifadelerde bulunmaktan kaçınabilir. Bu, hukuki yargılamanın temel kurallarından biridir ve baskı altında ifade vermeye zorlanma ile mücadelede önemli bir hak olarak kabul edilir.
Delillerin Toplanmasını İsteme Hakkı: Sanığın, savunmasına katkıda bulunabilecek ya da suçsuz olduğunu kanıtlayabilecek delillerin toplanması talebinde bulunma ve bu delilleri mahkemeye sunma hakkı vardır. Adil bir yargılama için bu hak, sanıkların lehine işleyen, temel bir prosedürdür.
Bu hakların her sanık tarafından bilinmesi ve kullanılması, adil bir yargılama sürecinin temel unsurlarından biridir. Sanık hakları, etkin ve adil bir hukuk sisteminin vazgeçilmez bir parçasını oluşturur ve her aşamada korunması esastır.
Sanık İle Davacı ve Davalı Arasındaki Farklar
Türk hukuk sisteminde adaletin tecellisi için kurulmuş adli yargı kolları, iki ana dalda incelenir: hukuk ve ceza yargısı. Bu iki yargı kolunda yer alan sanık ile davacı ve davalı arasındaki farklar pek çok yönüyle dikkat çeker.
Ceza yargısı, toplum düzeninin ve bireylerin haklarının korunması amacını taşır. Bu süreçte sanık, suç isnadı altında yargılanan kişidir. Ceza davalarında, sanığın yargılanma süreci ve mahkeme tarafından alınacak karar, sadece ilgili bireyleri değil, geniş çapta toplumun tamamını etkiler.
Savcılık makamı, toplum adına hareket ederek suçlamayı yürütür ve sanığa atılı suçun soruşturulmasını talep eder.
Öte yandan, hukuk yargısında davacı ve davalı gibi kavramlar karşımıza çıkar. Davacı, mahkemeden bir hakkın tesisi ya da ihlalinin giderilmesi talebinde bulunan kişidir. Davalı ise bu taleplerden doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenebilecek, genellikle talebe karşı çıkan kişi olarak tanımlanır.
Hukuk davaları tipik olarak özel hukuk ilişkilerine dayanır ve çoğunlukla sadece ilgili tarafları ilgilendirir. Davacı ile davalının hukuki ihtilafı özel çıkarlar ve haklar üzerine kuruludur ve mahkeme kararları bu tarafların hukuk durumunu doğrudan etkileyebilir.
Sanık Müdafii Kimdir?
Hukuki bilgisi ile sanığın haklarını savunan kişi onun müdafiidir. Müdafi mutlaka bir avukattır. Avukatlar dışındaki kişiler sanık müdafii olamazlar. Sanık müdafii, ceza hukuku alanında faaliyet gösteren ve bu alanda çalışmaları bulunan avukattır. Her avukat bu alanda çalışabilir ve ceza mahkemelerinde müdafi olarak görev yapabilir.
